Aflevering 7407

Europa moet in 2050 klimaatneutraal zijn. Mededeling van de Europese Commissie inzake de Green Deal, COM(2019)640 final. De Europese klimaat-wet maakt van de doelstelling om in 2030 de netto-uitstoot van broeikasgassen met ten minste 55% te hebben verminderd een wettelijke verplichting. De Europese Commissie ziet voor het consumentenrecht een belangrijke rol weggelegd bij de daartoe vereiste overgang naar een circulaire economie. Zie het nieuw actieplan voor een circulaire economie, COM(2020) 98 final en het werkprogramma van de Europese Commissie voor 2022, Making Europe stronger together, 19 oktober 2021, onder meer het initiatief rond duurzame producten waarover B. Keirsbilck & E. Terryn, ‘Duurzaamheid en consumentenrecht’, in: G. Croissant & A. Van Hoe, Recht en duurzaamheid, Brussel: Larcier 2022. Omwille van die overgang dient de levenscyclus van producten zoveel mogelijk te worden verlengd, door middel van reparatie, refurbishing en hergebruik (reuse). De consumentenagenda van november 2020 getiteld De weerbaarheid van de consument versterken met het oog op duurzaam herstel gaat uitgebreid in op de daarvoor noodzakelijke maatregelen. Mededeling van de Europese Commissie inzake de Nieuwe consumentenagenda, COM(2020)696 final. In deze bijdrage zoom ik in op de drie voornaamste maatregelen: betere informatieverstrekking aan de consument over levensduur en repareerbaarheid van producten, de bestrijding van geplande veroudering en een effectief recht op herstel.

Europese en nationale wetgevers Zie bijvoorbeeld het voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad inzake passende zorgvuldigheid in het bedrijfsleven op het gebied van duurzaamheid en tot wijziging van Richtlijn (EU) 2019/1937, zoals gevoegd als bijlage bij de Nota van het Comité van permanente vertegenwoordigers (1e deel) van de Raad van de Europese Unie van 30 november 2022 (2022/0051(COD)) (https://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-15024-2022-REV-1/nl/pdf) . Zie ook het initiatiefwetsvoorstel Wet verantwoord en duurzaam internationaal ondernemen uit maart 2021, Tweede Kamer 2020-2021, 35 761, Kamerstukken, nr. 2. en andere regelgevende organisaties Zie bijvoorbeeld de UN Guiding Principles on Business and Human Rights (https://www.ohchr.org/sites/default/files/documents/publications/guidingprinciplesbusinesshr_en.pdf ) . houden zich momenteel intensief bezig met duurzaamheidsnormering voor ondernemingen. Het streven is dat ondernemingen hun negatieve effecten op klimaat, milieu en mensenrechten zoveel mogelijk beperken door onderzoek, preventie en herstel. Dit raakt het bedrijfsleven in brede zin, waaronder de financiële markten, de transportsector, de energiesector, de kledingindustrie, enzovoort.

Introductie

Het enorm toegenomen belang van duurzaam leven en ondernemen laat het privaatrecht niet onberoerd. In rap tempo worden op internationaal en nationaal niveau allerlei wetgevingsinitiatieven ontwikkeld teneinde de wereldwijde duurzaamheidsuitdagingen aan te gaan. Het Tilburgse plan om hieraan in de vorm van een WPNR-themanummer aandacht te schenken, viel dan ook direct in goede aarde bij de redactie. Dit themanummer belicht de internationale en nationale wetgevingsinitiatieven rondom de duurzaamheidsuitdagingen vanuit verschillende juridische invalshoeken. De lezer wordt daarmee op de hoogte gebracht van de laatste stand van zaken rondom duurzaamheidsregulering alsmede van een aantal relevante toekomstige ontwikkelingen.

De belofte van drie Europese wetgevingsvoorstellen

Het goederenrecht en in het bijzonder het meest omvattende recht dat het goederenrecht heeft voortgebracht – de eigendom van grond en andere zaken – heeft een ingewikkelde relatie vol tegenstrijdigheden met duurzaamheid. In 1968 betoogde Garrett Hardin dat natuur en hulpbronnen die door grote groepen worden beheerd en gebruikt, bovenmatig uitgebuit zullen worden. G. Hardin, ‘The Tragedy of the Commons’, Science 1968, 1243-1248. Elk lid zou slechts zijn eigen belang behartigen door de natuur of hulpbron zo veel mogelijk uit te buiten en de kosten van overconsumptie grotendeels op de rest af te wentelen. Een oplossing was volgens Hardin dat de natuur of hulpbron in duidelijk afgebakende delen zou worden opgeknipt en elk deel privé-eigendom van een groepslid zou worden. Elke eigenaar zou zijn deel duurzaam beheren, omdat hij anders zelf het hele verlies zou dragen.

Over ondernemen, mensenrechten, milieu en klimaat mede in Europees perspectief

Nederland staat voor een belangrijke transitie opgave. De samenleving moet duurzamer worden. De opwarming van de aarde moet worden gestopt. Daarvoor is een drastische vermindering van de uitstoot van CO2 noodzakelijk. De huidige afhankelijkheid van fossiele brandstoffen is zo groot dat een energietransitie noodzakelijk is om de gewenste omslag te bereiken. Dat gaat gepaard met een aanpassing van (wereldwijde) consumptie- en productiepatronen en een herschikking van de economische sectoren. In deze bijdrage neem ik de noodzaak van deze aanpassingen als gegeven en vraag ik mij af op welke wijze deze doorwerken naar het belastingstelsel. Wereldwijd zijn de Sustainable Development Goals (SDGs) van de Verenigde Naties aanvaard als oriëntatiepunt voor de richting van de gewenste transitie. Voor een beschrijving van de Sustainable Development Goals verwijs ik naar https://sdgs.un.org/goals. De relatie tussen de SDG-doelstellingen en het belastingstelsel is evident als we kijken naar de functies van het belastingstelsel. De International Chamber of Commerce heeft een position paper gepubliceerd waarin wordt opgeroepen het wereldwijde belastingsysteem af te stemmen op de SDG-doelstellingen. Zie https://iccwbo.org/content/uploads/sites/3/2018/02/icc-position-paper-on-tax-and-the-un-sdgs.pdf. Deze functies zijn: de budgettaire functie, herverdeling van inkomen en vermogen en de instrumentele functie. In deze bijdrage zal ik eerst stilstaan bij deze functies van het belastingstelsel (paragraaf 2) en daarna ingaan op de ontwikkelingen van het internationale belastingstelsel (paragraaf 3). Daarna zal ik beoordelen op welke wijze ondernemingen omgaan met duurzaamheid (ook wel aangeduid als factoren op het gebied van milieu (environmental), maatschappij (social) & governance, hierna: ESG) en belastingen (paragraaf 4). In dat verband zal ik ingaan op de verschillende codes en richtlijnen die zijn gepubliceerd en in het bijzonder op de initiatieven gericht op het creëren van meer transparantie. Deze bijdrage wordt afgesloten met enkele onderzoeksvragen op het terrein van belastingen en ESG.

De bron van ‘access to remedy’ is het gedachtengoed van John Ruggie, de Harvard hoogleraar die in 2005 werd gevraagd door de toenmalige secretaris-generaal van de Verenigde Naties, Kofi Annan, om een inventarisatie te maken van standaarden op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Volgens Ruggie is het de plicht van staten om mensen te beschermen tegen mensenrechtenschendingen door derden zoals bedrijven (‘Protect’), is het de verantwoordelijkheid van het bedrijfsleven om de mensenrechten te respecteren (‘Respect’) en is het bieden van toegang tot een effectief klachtenmechanisme en herstel voor slachtoffers van schendingen de verantwoordelijkheid van zowel staten als bedrijven (‘Remedy’). John Gerard Ruggie, “Protect, Respect and Remedy: The United Nations Framework for Business and Human Rights.” Report presented at the American Society of International Law, Proceedings, 103rd Annual Meeting, Washington, D.C., March 25-28, 2009. Het ‘Protect, Respect and Remedy Framework’ van John Ruggie is in 2011 in de United Nations Guiding Principles on Business and Human Rights (UNGP’s) geïmplementeerd. https://www.ohchr.org/sites/default/files/documents/publications/guidingprinciplesbusinesshr_en.pdf (geraadpleegd december 2022). Zie in het licht van ‘Remedy’ Guiding Principles 25 tot en met 30.